Kazematten bij Dalem

[Martijn]

In de categorie; kazematten die nooit gebouwd zijn...

De verbetering van het Nederlandse wegennet in de jaren 1920-30 is aanleiding geweest voor de bouw van verschillende gewapend betonnen kazematten. Zo verschenen er kazematten langs de A1, A2 en A4. Ook de aanleg van Rijksweg 15 vormde zo'n aanleiding. In 1934 schreef de Chef-staf Vesting Holland aan de chef van het CITB: "De geprojecteerde weg loop dwars door de inundatie en vormt daardoor een nieuwe acces van beteekenis voor den aanvaller. Waar het wegoppervlak op +1.20m boven het wateroppervlak van de inundatie zal uitsteken, blijft dit acces ook droog nadat de inundatie gesteld zal zijn. Hierdoor vermindert de waarde van de gestelde inundatie niet alleen, doch moet aan de verdediging van den dijk welke van de Broeksche Sluis naar het Zuiden loopt, grootere betekenis worden toegekend. Ik acht dan ook het bouwen van een drietal kazematten als op de schets aangegeven, een absolute noodzakelijkheid."

Er komt een plan dat drie mitrailleurkazematten bevat. De middelste staat dicht bij de nieuwe weg en vuurt frontaal. De noordelijke en zuidelijke kunnen min of meer flankerend vuur uitbrengen. Ook aan de weg zelf worden vrij veel eisen gesteld. Zo wordt de maximale hoogte geteld op 0.90m + NAP, moeten er openingen onder de weg aanwezig zijn om inundatiewater door te laten, en moeten bruggen worden aangebracht waarvan het brugdek relatief eenvoudig vernietigd kan worden.

Na een eerste verkenning wordt de lokatie van de noordelijke kazemat aangepast (de bodem op de oorspronkelijke lokatie is te drassig) en wordt besloten de middelste kazemat in te richten voor een kanon in plaats van een mitrailleur. De lokaties en schootsvelden zijn als hieronder aangegeven.

1936-06-08 -5-.JPG

Van de kazematten worden verschillende versies ontworpen. Zo zijn er versies met 1 en met 2 verdiepingen. Ook is er van de kanonkazemat een versie met een betonnen frontwand, maar ook een versie waarbij pantserplaten worden gebruikt. Voorbeelden van de drie kazematten:

Noord 01.JPG

Midden 01.JPG

Zuid 01.JPG

Net als bij Jutphaas is ook bij Dalem de ontwikkeling van de G-kazemat reden voor aanpassingen in de ontwerpen. De 'oude' manier van bouwen moet worden losgelaten en er moet een nieuw ontwerp komen waarbij gebruik wordt gemaakt van de koepels. Dit nieuwe concept is echter niet bij iedereen meteen even duidelijk. De EaI Gorinchem levert een set tekeningen aan de Generale Staf waarbij de koepels zijn ingevoegd in de reeds bestaande ontwerpen. Als voorbeeld twee tekeningen van de Noordelijke kazemat.

Noord 02.JPG

Noord 03.JPG

In reactie op de ontwerpen schijft de kapitein Kamerling van de Generale Staf in September 1937: "Met het toepassen van de gietstalen kazemat heeft een geheel ander systeem van kazemattenbouw, als tot nu toe gebruikelijk, haar intrede gedaan. Dat zulks U nog niet geheel duidelijk is, blijkt m.i. uit de ontwerpen [...] waarin door U de gietstalen kazematruimte als het ware is ingebouwd in het bestaande ontwerp betonkazemat." Hij adviseert de EaI verder contact op te nemen met het CITB voor extra informatie.

De nieuwe ontwerpen heb ik (nog) niet gevonden. Wel staat in een brief uit 1939 (No 837G van de C-Oostfront aan de C-Vesting Holland) dat de kazematten Dalem Zuid en Dalem Noord in gietstalen constructie gebouwd zullen worden. Het weerstandsvermogen wordt W21-28. In diezelfde brief wordt verwezen naar de kazematten welke worden gebouwd als compensatie voor de electrificatie van de spoorwegen bij Utrecht. Verdere details ontbreken echter.

Hierdoor vraag ik mijzelf af of het mogelijk is dat er ook bij Dalem G-kazematten met afwachtingsruimte zijn gebouwd. Op een kaart van het telefoonnet staan de kazematten bij Dalem in ieder geval aangegeven.

Telefoonnet.JPG

Op het vuurplan zijn op de lokaties van kazematten Noord en Zuid zware mitrailleurs aangegeven. Op de lokatie van kazemat midden staat zelfs een 5cm-kanon in een kazemat aangegeven.

409_493027_0002.jpg

Misschien valt er nog wat te ontdekken...


Groeten,
Martijn.

[Hugo Ouwerkerk]

Dag Martijn,

Dit is een zeer interessant verhaal.
Ik ben in de archieven bij et NA ook wel eens wat tegengekomen over een geplande kazemat bij Dalem, maar niet de locatie en ook niet betreffende 3 kazematten en deze kaart.

Ze staan inderdaad op het vuurplan uit 1939/1940.
Het renvooi op dat vuurplan geeft aan, dat niet gereedgekomen opstellingen met een gestreept schootsveld worden aangegeven. Beide mitrailleurkazematten zijn met doorgetrokken lijnen aangegeven, dus als aanwezig.
En de kanonkazemat 5 cm wordt in dat renvooi standaard in zwart en gestreept aangegeven.

Dus volgens dit vuurplan waren ze aanwezig.
In dat geval zouden in het liniedijkje, wat daar liep aangebracht zijn.
Met de ruilverkaveling is dat liniedakje opgeruimd en de wetering gewijzigd.
Enkele jaren terug, is dat liniedijkje gedeeltelijk weer gereconstrueerd.
Echter alleen ten zuiden van de snelweg A15 en alleen op Gelders gebied, bij de grens met Zuid-Holland, voor de kade van de Dalemse Zeiving stopt het.

In 1940 was de A15 nog een onverhard tracé.
Er was wel een aspergeversperring en de soldaten die de versperring moesten stellen klaagden, omdat die onder water stond. Dat las ik ergens in de gevechtsverslagen van 23RI. Dus het tracé was schijnbaar toch op 90 cm gehouden. Ik zal de verslagen nog eens lezen, misschien wordt er wel wat over die kazematten genoemd, waarvan ik misschien toen aangenomen heb dat het veldstellingen waren.

Indien de kazematten inderdaad aanwezig waren, dan is de kanonkazemat waarschijnlijk opgeruimd met de daadwerkelijke aanleg van de snelweg.
De noordelijke kazemat zou niet boven de kade aan de noordzijde van het Lingebos moeten zitten.
De zuidelijke aan het begin van het gereconstrueerde liniedijkje (kade).

Ik heb dat dijkje uitgelopen, toen het net gereed was, maar kan mij niet herinneren overblijfselen van een G-kazemat gezien te hebben. Ook niet in het hele tracé tussen de Broeksesluis (Lingedijk) en fort Vuren.
Ik heb dat tracé van kinds af aan vele malen gefietst en gelopen, maar heb alleen groepsschuilplaatsen type P gezien.

Ik zal nog eens gaan kijken, nu ik weet, waar ik moet zoeken, wie weet zijn er inderdaad nog verassingen.

[svdb10]

Dag Martijn,

Helaas geen aanvullingen op jouw verhaal, wél een vraag: op de eerste drie tekeningen die jij toont hebben de kazematten een achterzijde die sterke overeenkomsten vertoont met de kazematten op de afsluitdijk: twee ingangen, zijmuren die iets verder naar achteren steken... Weet jij ook wanneer en waarom (wsl. kostenbesparing?) dit is losgelaten en men is teruggevallen op de minder veilige optie van één ingang en een rechte achterwand? Of was dit gewoon iets wat de plaatselijke EaI in zijn tekeningen verwerkte?

[Martijn]

Er was wel een aspergeversperring en de soldaten die de versperring moesten stellen klaagden, omdat die onder water stond. Dat las ik ergens in de gevechtsverslagen van 23RI. Dus het tracé was schijnbaar toch op 90 cm gehouden.

Vanuit verdedigingsoogpunt is ervoor gekozen de weg niet boven de inundatie uit te laten steken. Dit om het de vijand niet al te makkelijk te maken. Ook mocht er op sommige delen langs de weg geen beplanting worden aangebracht. Dit zou immers de weg, zelfs wanneer deze door het water onzichtbaar zou zijn, makkelijk traceerbaar maken. In een eerder ontwerp was er een kabelversperring gepland, maar dat is later veranderd.

De noordelijke kazemat zou niet boven de kade aan de noordzijde van het Lingebos moeten zitten.

Ik heb zelf ook al wat zitten zoeken op Google Earth, maar kan nergens restanten, of iets dat daarop lijkt, ontdekken. Gezien de huidige toestand lijkt het aannemelijk dat de zuidelijke en middelste kazematten, indien gebouwd, verdwenen zijn. De noordelijke moet hier gelegen hebben.

Lokatie Dalem Noord.jpg

Weet jij ook wanneer en waarom (wsl. kostenbesparing?) dit is losgelaten en men is teruggevallen op de minder veilige optie van één ingang en een rechte achterwand? Of was dit gewoon iets wat de plaatselijke EaI in zijn tekeningen verwerkte?

In het VIS heb ik de flankmuur, zoals bij Kornwerderzand en Den Oever toegepast, niet kunnen vinden. Op zich logisch; het idee was immers dat de VIS-kazematten gebouwd konden worden door alle troepen. Het ontwerp moet daarvoor dan zo simpel mogelijk zijn. Over het aantal ingangen zegt het VIS het volgende (punt 14 op pagina 29): "Men moet er naar streven iedere schuilplaats te voorzien van twee ingangen. Bij de kleinste schuilplaatsen zal men zich evenwel - in verband met de afmetingen - met een ingang tevreden moeten stellen." De bijbehorende voetnoot zegt nog: "Voor kazematten is zulks geen bezwaar, omdat men deze desnoods door het schietgat kan verlaten."

Als je kijkt naar de vroegere VIS-kazematten houden deze zich meer aan het VIS dan de latere modellen. De kazematten bij Muiden en Hakkelaarsbrug lijken vrij veel op model V-C. Vanaf ongeveer halverwege de jaren 1930 zie je flankmuren vaak opduiken, bijvoorbeeld bij de Diefdijk (1935) en Vreeswijk (1936). Het is daarmee dus eerder zo dat men is overgeschakeld van 'VIS-standaard' naar een meer uitgebreid model.

De EaI ter plaatse heeft waarschijnlijk een grote invloed gehad op de ontwerpen. Als je het ontwerp voor Dalem, zoals in de openingspost te zien, legt naast ontwerpen voor Strijen en Uppelsche Dijk zijn er duidelijk overeenkomsten te zien. Allen zijn ontworpen onder supervisie van de EaI te Gorinchem (kapitein Stumphius).

Strijen.JPG

Werkenschen Dijk.JPG

Groeten,
Martijn.

[AvB]

Vooral ontwerp 2 lijkt uitermate veel op Werk V op Kornwerderzand, door de plattegrond met hoekse gevechtsruikte en vooral door de aanwezigheid van de nooduitgang. Iets dat je nooit ziet bij de VIS-kazematten in de Vesting Holland.

Zeer interessant deze vondsten.

Kapitein Stumphius moet haast wel dezelfde zijn die vanaf begin jaren ‘50 als kolonel verantwoordelijk was voor de kazernes nieuwe stijl die naar aanleiding van de dienstplichtwet uit de grond gestampt. Voor de Defensiekrant schreef ik een kort artikel over een van deze kazernes (Ossendrecht). https://magazines.defensie.nl/defensiek ... nenamen_25

[Martijn]

De doorgang was niet ontworpen als zuivere nooduitgang; het was een loopkatluik. Dat maakt het overigens niet minder uniek.

Br 770G 17NOV1936.jpg

[AvB]

Oja dat is zeker anders. Type luik van de brugkazemat? Mooi dat uiteraard alles is beschreven. Ben benieuwd in hoeverre werd afgekeken werd bij bijvoorbeeld Duitse werken uit die tijd.

[Martijn]

Details waren er nog niet; veel verder dan de voorlopige ontwerpen is men nooit gekomen. De breedte van de opening is volgens mij wel hetzelfde als bij de brugkazematten (40cm), alhoewel ook daarvan soms werd afgeweken. De opening in kazemat St Andries is bijvoorbeeld 70 cm breed. Wat wel afwijkt is het dubbele luik. Bij Dalem wilde men zowel aan de binnen- als aan de buitenkant een luik plaatsen, waar bij de brugkazematten alleen aan de buitenkant een luik werd geplaatst.

Detail.JPG

In een reactie op dit ontwerp antwoordde de eerder al genoemde kapitein Kamerling dat hij de opening graag verbreed zou zien naar 60cm.


Mooi artikel trouwens. Vooral het sfeertje op de foto's... Echt een lokatie om zomaar een paar uurtjes rond te struinen.

[Hugo Ouwerkerk]

Hoi Martijn,

In mijn opmerking “De noordelijke kazemat zou niet boven de kade aan de noordzijde van het Lingebos moeten zitten”, moet “niet”, net zijn. Dus een vervelende typefout. De door jouw aangegeven locatie is correct.
Ik ben gisteren met een collega van onze werkgroep ter plaatse wezen kijken.
Wij hebben helaas geen overblijfselen van kazematten kunnen ontdekken.
Ik had al een heel verhaal met afbeeldingen foto's gemaakt, als reactie op dit forum, echter toen bleek dat het niet op kon slaan omdat schijnbaar een tijdrestrictie voor het ingelogd zijn was verlopen, zonder dat daar een melding van kwam. Dus werk voor niets, grrr.
Ik zal er wel een artikeltje voor algemeen publiek op onze site van maken, want het is ook leuk en interessant voor mensen buiten dit forum.
Dan zal ik in een volgend bericht op dit forum een link sturen.

M.v.g.,
Hugo Ouwerkerk

[Hugo Ouwerkerk]

Zie: https://vestinggorinchem.nl/artikelen/d ... azematten/

Bij deze de beloofde link naar het artikel op onze website, waarin ook verslag wordt gedaan van onze zoektocht naar eventuele overblijfselen van kazematten in het Dalemse- en Spijkseveld. Er is nog wel een bevinding betreffende de groepsschuilplaatsen.

[AvB]

Leuk verslag Hugo. Helaas geen resten.

Je zegt het volgende:

De zogenaamde weerstandsklasse van de Groepsschuilplaatsen in de Nieuwe Hollandse Waterlinie is W21-28.

Dit geldt voor de schuilplaatsen bij tactisch belangrijke plekken maar de meeste exemplaren waaronder de getoonde hebben de klasse W15-21.

De buisjes in het beton waren bedoeld ter snellere afkoeling van het beton bij het storten dacht ik te hebben gelezen. Zie het boek over de groepsschuilplaats viewtopic.php?t=5523

[ducatim901]

De dikke lagen dacht Ik alleen op de Forten, dit had te maken dat de ligging bij de vijand bekend was en er meer artilleriebeschietingen werden verwacht bij een aanval.
JK

[Dikkieturf]

Dat de buisjes in de groepsschuilplaatsen dienden voor snellere afkoeling van het beton is inmiddels achterhaald. De camouflage van de P's bestind uit een begroeide aarde dekking, Dat ging i.v.m. de ingang niet aan de achterzijde. In de buisjes werden takken met bladeren gestoken om de camouflage af te maken.

Groet,

DT

[Barst]

"Op het vuurplan zijn op de locaties van kazematten Noord en Zuid zware mitrailleurs aangegeven. Op de locatie van kazemat midden staat zelfs een 5cm-kanon in een kazemat aangegeven. Misschien valt er nog wat te ontdekken… 2 Ook in het boek kazematten in het interbellum worden deze kazematten in een lijstje opgesomd en in tegenstelling tot anderen, niet als “niet gerealiseerd” aangegeven. 5"

Ik neem aan dat je dit lijstje op pagina 95 bedoeld.

IMG_20230128_102940113.jpg

Persoonlijk vind ik dit een erg onduidelijk lijstje (met voor zover ik weet ook minstens twee fouten) . Er staat wel duidelijk in dat "nabij Dalem" "2 stuks" gietstalen mitrailleurkazematten wel gebouwd zouden zijn, maar dat de gietstalen kanonkazemat niet gerealiseerd is. Op pagina 131 van hoofdstuk negen valt hierover te lezen "In mei 1940 waren deze kazematten besteld, maar nog niet beschikbaar als gevechtsopstelling". Met andere woorden: er is geen enkele gietstalen kanonkazemat gebouwd, ook niet bij Dalem.

Op het forum is eerder gesproken over de bij Utrecht gebouwde kazematten ter compensatie van de elektrificatie van de spoorwegen. Recent over kazematten bij Blauwkapel en in het verleden is er discussie geweest of de g-kazemat met afwachtingsruimte bij R(h)ijnauwen wel of niet gerealiseerd is: viewtopic.php?t=293&hilit=marsdijk&start=15. Conclusie was toen dat deze waarschijnlijk niet verder is gekomen dan de ontwerpfase.
Feit is dat van de twee in ieder geval gebouwde kazematten, Hemeltje en Marsdijk, alleen de koepels boven het maaiveld staken. In theorie is het dus inderdaad mogelijk dat er nog onzichtbaar verzakte restanten van kazematten bij Dalem aanwezig zijn.

DSCF1979.jpg

ACHA2051 (1).jpg

Als laatste een plaatje van de PAG-koepel, tegenwoordig bij het NMM:

1560508577740.jpg

En van de inundatiesluis bij Dalem, gewoon omdat hij zo mooi is:

DSCF2301.jpg

DSCF2306.jpg

DSCF2320.jpg

[AvB]

Dat de buisjes in de groepsschuilplaatsen dienden voor snellere afkoeling van het beton is inmiddels achterhaald. De camouflage van de P's bestind uit een begroeide aarde dekking, Dat ging i.v.m. de ingang niet aan de achterzijde. In de buisjes werden takken met bladeren gestoken om de camouflage af te maken.

Dat afkoelverhaal klonk ook typisch broodje aap.

Verwijzing naar het topic met de documenten, uiteraard door Martijn opgesnord.
viewtopic.php?p=58100#p58100