Fortificatieforum

Gisterenavond was ik een artikel aan het (her)lezen over het versterken van het bakstenen fort Bourdiau (Maubeuge) met een betonomhulling.
Dit is iets wat we in meerdere landen zien na de brisantcrisis: bakstenen forten worden versterkt betonomhulling, waarbij tussen baksteen en beton een laag zand (meestal 1 meter) wordt aangebracht. In ieder geval in Frankrijk, Belgïe en Duitsland is deze methode veelvuldig toegepast.

Nu kon ik mij uit Nederland eigenlijk geen voorbeelden voor de geest halen waarbij een bakstenen gebouw naderhand is versterkt met een betonlaag. Dan heb ik het dus grofweg over de periode 1885-1914, dus aanpassingen uit een later tijdstip zoals het (Duitse) betonnen dak van fort Kijkduin laat ik even buiten beschouwing. Ik ken eigenlijk alleen situaties waarbij nieuwe betonnen gebouwen (remises, onderkomens) op bestaande forten gebouwd zijn.

Eigenlijk merkwaardig dat er in Nederland helemaal niet geëxperimenteerd is met deze wijze van het versterken van bestaande bakstenen gebouwen. Of zie ik nu iets over het hoofd? Benieuwd of iemand anders wél een goed Nederlands voorbeeld weet.

Gr. Sander

Hallo Sander,

Er zijn een paar Nederlandse forten met betonversterking. Één ervan is Tienhoven:

De aarden redoute met gemetseld wachthuis daarin, werd aangelegd in 1848-1850, onder den Luitenant-Kolonel J.A.A.C. van Rappard als Eerstaanwezend Ingenieur.
Het werk werd aangenomen voor f 53900.-
In 1879-1880 werd uitgevoerd, het verbeteren van het fort, waartoe o.a. behoorde: het verhoogen en verzwaren van de borstwering; het bouwen van eene remise ter weerszijden van gebouw A; het brengen van eene betonlaag dik 1 M. op de afwateringsvlakken; Het onder den grond brengen daarvan; het bouwen van een wachthuis bij den ingang en het bouwen van een bergloods voor artillerie-materieel.
Dit werk werd uitgevoerd onder leiding van den Majoor Geniecommandant in de 2de stelling J.G.H. Baron Schimmelpenninck van den Oije, en onder toezicht van den Kapitein Ingenieur F. Snaan.
De kosten hiervan bedroegen f 54789.-

Je moet maar eens even door de naslagwerken bladeren.

DT

Hoi Sander,

Als tweede heb ik Pannerden gevonden. Het betreft een munitie bergplaats in het hoofdgebouw:

Bergplaats voor patronen, licht en brandkogels en diverse munitie. De dekking van de lokalen 32 tot en met 35 bestaat uit gemetselde gewelven waarvan later de bomvrijheid verbeterd is door in de gronddekking, ter plaatse vallende onder het terreplein van de landbatterij en 2 M. onder de aanzet van het talud der gronddekking boven het overdekte westelijke binnenplein op 0,1 M. afstand van het metselwerk aan te brengen een laag beton dik 0,4 M. waarop een dubbele in elkaar grijpende spoorstaven.

DT

No drie, fort Spion:

Tijdens de grote verbeteringsronde van de forten van de waterlinie kreeg het fort een dak van puinbeton. Hiervoor moest de borstwering worden afgegraven.
Het front een de zijkanten van het gebouw werden aangeaard. Hierdoor waren de schietgaten niet meer te gebruiken en werden de kanonnen op emplacementen geplaatst. In vredestijd stonden deze kanonnen in een drietal remises. Bij mobilisatie of dreiging werden de kanonnen buiten geplaatst. De remise kon dan gebruikt worden als munitiebergplaats maar ook als schuilplaats als het fort werd beschoten door een vijand.

Hoi Dirk,

Bedankt voor je snelle en -zoals gebruikelijk- zéér uitgebreide antwoord! Betreft dus inderdaad géén grootschalige aanpassing aan bestaande gebouwen (anders had ik het wsl ook wel geweten) maar dat er hier-en-daar wel geëxperimenteerd is, is goed om te weten!

Dikkieturf schreef: ↑01 jun 2018, 04:15Je moet maar eens even door de naslagwerken bladeren.

Je hebt natuurlijk helemaal gelijk. Probleem met jouw naslagwerken is dat héél geschikt zijn als je iets over een specifiek fort wilt weten. Maar bij zo'n vraag als deze is het wat lastiger om een goed ingangspunt te vinden. En om nu elke keer de volledige stapel naslagwerken door te bladeren....
Dus mocht je nog eens tijd over hebben ( ) : hoe gaaf zou het zijn om een soort database/kruisverwijzing te hebben waarin alle feiten uit jouw naslagwerken zouden zitten. Heb je dan een vraag (zoals hier), die niet betrekking heeft op één specifiek fort, maar wél op bijv. een tijdperk (1880-1914) of trefwoord ("beton"), dat je dan heel snel een overzicht zou krijgen met alle aanpassingen die in dat tijdvak op alle forten van bijv. de NWH zijn uitgevoerd...

Gr. Sander

Ik heb al verschillende verzamelwerkjes gemaakt. Deze vindt je in het ABC van de waterlinie. Deze zijn echter nog lang niet compleet.

Sander,

Ik dacht er niet meteen aan maar in het militair woordenboek heb ik ook wel van dit soort onderwerpen opgenomen. Ook dit is nog lang niet af maar ik blijf bezig.
Mocht je onderwerpen hebben die opgenomen moeten worden stuur dan even een berichtje:

https://dikkieturf.stackstorage.com/s/8xJzMpdQop3Qp4R

DT

Toren van Fort aan de Klop heeft een betonnen coating gekregen?

In de duinen bij Schoorl zijn schietproeven gedaan met o.a. een bakstenen fortgebouw met een beton dekking (gebouw D):
http://www.stelling-amsterdam.nl/kazernes/schoorl/

Mvg,
René

Betondekking op fort de Klop is zeer goed mogelijk. Helaas heb ik het bestek en het register niet.

D.T.

Rene Ros schreef: ↑09 jun 2018, 00:46Toren van Fort aan de Klop heeft een betonnen coating gekregen?

Rene,
Goede aanvulling! Heb jij meer info over hoe dik deze laag is?
Ik lees hier: "Het wachthuis is een bakstenen gebouw dat al bij oplevering in 1851 onvoldoende bescherming bleek te bieden tegen nieuw ontwikkelde munitie. Een betonnen kraag werd aangebracht om meer bescherming te bieden. Waar op veel andere forten de wachthuizen werden “aangeaard”, het aanbrengen van een laag aarde op en om de bakstenen constructie om de impact inslagen op te vangen is dit op Fort aan de Klop nooit gebeurd." Bron: https://www.fortaandeklop.com/historie/ ... renovatie/

Echter, erg dik kan deze "betonnen kraag" toch niet zijn lijkt me. Lijkt eerder een cementen pleisterlaag dan daadwerkelijke versterking.

Mvrgr, Sander

Nb. ik zie nu dat de -doorgaans zeer goed geïnformeerde - Rudi Rolf in "Torens, Wallen en Koepels" óók een grijze laag tekent (50cm?) aan de buitenkant van fort de Klop. Bij de overige torenforten in zijn boek zie ik deze extra rand niet.
Lijkt dus toch om meer te gaan dan alleen een pleisterlaag.

De pleisterlaag op de buitenzijde is zeker geen 50 cM dik. kijk maar op deze foto dan zie in de schietgaten al naar enige centimeters metselwerk:

Bij Blauwkapel hebben ze een zelfde soort constructie toegepast bij gebouw D. Dit was echter pas in de jaren '30. Onderstaande tekening is van maart 1935.

Ik dacht met gebouw G op fort Nieuwesteeg nog een voorbeeld gevonden te hebben, echter blijkt dit gebouw geheel in beton gebouwd te zijn. Op zich ook bijzonder.
http://rijksmonumenten.nl/monument/5299 ... herwijnen/


Groet,

Bart

In de periode 1878-1882 zijn op vele forten remises, schuilplaatsen en bomvrije gebouwen neergezet van tras- en brikkenbeton. Op zich stevig materiaal maar het kon slecht tegen inwateren. Als er na een natte periode een periode met vorst kwam braken er grote stukken van het beton uit.

Kenmerkend voor deze periode is dat als bescherming tegen het inwateren een stuklaag van cement werd aangebracht. Kijk maar eens naar oude foto,s van het Hemeltje, remises op Vechten en de schuilplaats op Loevestein.

DT