Tijd staat al ruim zestig jaar stil in Duitse bunkerkolos

[Ruud]

Tijd staat al ruim zestig jaar stil in Duitse bunkerkolos
Door HJALMAR TEUNISSEN

HOEK VAN HOLLAND - Waf waf! Ergens in de verte keft een klein hondje. Waf waf! ,,Een Duitse herder...’’ grapt iemand. Gelach. Maar zodra de bezoekers de manschappenbunker van ‘Widerstandsnest 44’ zijn binnengekropen en de zaklantaarns aangaan, verdwijnt de wat jolige stemming.


In de betonkolos lijkt de tijd te hebben stigestaan. ‘Bei Gasgefahr zwischenstück mit rotem Ring herausnehmen’ staat op de muur geschreven. ,,Kijk, daar stond de kachel,’’ zegt gids Peter de Krom. En in de hoek is zelfs nog een stukje metalen spreekbuis te zien.

Afgelopen zaterdag organiseerde het Atlantikwall-museum uit Hoek van Holland de eerste vaartocht over de voormalige Duitse antitankgracht van de ‘Festung Hoek van Holland’.

Bij het begin van de bunkertochtgeeft Cor Quist, voorzitter van de stichting Vesting Hoek van Holland nog een waarschuwing.

,,Pas op uw hoofd als u een bunker ingaat! Je wilt je hoofd absoluut niet stoten tegen beton en ijzer. Wij willen onze verbanddoos graag nieuw houden.’’

De boottocht begint aan land bij ‘Widerstandsnest 31’, een complex bunkers tussen het Nieuwe Oranjekanaal en het Staelduinse Bos. Zo’n bunker werd in acht tot twaalf weken overeind gezet door dwangarbeiders van de Organisation Todt, vertelt gids Peter de Krom: ,,Ze moesten tachtig uur per week werken voor tachtig cent per uur.’’ Hij wijst naar de ingang, de afdrukken van de plankjes die werden gebruikt bij het harden van beton zijn nog steeds zichtbaar. ,,Als je goed kijkt, kun je nog de houtnerven zien.’’

Dan stapt iedereen in de boot voor de vijf uur lange tocht langs de verdedigingslinie.

,,Het is wel een rare paradox,’’ zegt vrijwilliger Christian Quist. ,,Sommige mensen gaan speciaal naar Normandië om bunkers te bekijken. Maar de reden waarom de geallieerden in Normandië landden, was juist het feit dat de kust daar relatief zwak verdedigd werd. Hier heb je veel meer bunkers.’’

Bunkers zoals de manschappenbunker van Widerstandsnest 44. Veel ijzeren bedrading hangt er nog, evenals een metalen filterstuk. Over de muur lopen lange roeststrepen. Maar, en dat maakt deze bunker nog specialer, er zijn ook Nederlandse teksten te lezen. De Koninklijke Marine, zo legt de gids uit, heeft na de oorlog veel bunkers overgenomen. ‘Robbemond, 25-4-’48’ heeft een marinier in de muur gekerfd.

Maar het hoogtepunt van de tocht volgt een stuk verderop in ’s Gravenzande waar creatieve Westlanders de bunkers in hun voordeel hebben gebruikt.

Eén Westlander heeft zelfs zijn huis pontificaal op een oude bunker gezet. Het slaan van heipalen was dus niet echt nodig.

En een andere Westlander bouwde zijn zwembad naast de bunker: een ideale duikplank van vier meter hoog.

[Danny]

Peter de Krom.... rare vent is dat. Hij schijnt ook op zo'n forum te zitten.

[wattman]

,,Ze moesten tachtig uur per week werken voor tachtig cent per uur.’’

En wat men zich niet direct zou realiseren is dat die 80 cent ver boven het normale uurloon van een arbeider in die tijd zat.

[PdK]

Danny, zo halen we allemaal wel eens de pers

Over dat uurloon, het grondloon was overigens 0,55 cent per uur (vanaf 21 jaar). De 0,80 cent was eigenlijk uitsluitend op zondag, waarop je 12 uur moest werken.
En al is het dwangarbeid, de betalingen zijn inderdaad niet al te laag. Maar twee werkweken van soms 84 uur per week liegen er ook niet om.

[wattman]

Het gemiddelde weekloon bij de werkverschaffing ("werkverruiming" officieel) bij de gemeente Amsterdam was voor een betonwerker in 1942 Hfl 25,87, dat komt - bij de normale toenmalige werkweek van 48 uur - overeen met die 55 cent. Het minimum dagloon was daarbij vastgesteld op 30 cent. Om het in perspectief te plaatsen, door Klemann, Nederland 1938-1940 (Boom 2002) wordt voor de landbouw voor het dagloon tussen de Fl 2,52 en 3,15 opgegeven (dat is 0,39 per uur).

Heeft iemand of er ooit een wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar de arbeidsomstandigheden bij de bunkerbouw?

Ik heb tot nu toe alleen 1 persoon die destijds bij de bunkerbouw betrokken was kunnen strikken voor een interview, en die zei: "Ik heb mijn vader maar een keer boos gezien, en dat was toen bleek dat ik (als jongen van 16) meer verdiende dan hij." Die vader had als melkboer een weekloon van zo'n Hfl 26.

[PdK]

Ha Wattman,

Leuke informatie! Ik zelf ben ook nog altijd nieuwschierig naar de gedachtes en omstandigheden tijdens de bunkerbouw. Maar helaas, zelf nog niemand gesproken of gehoord of hier bijv. iets over is geschreven.

Nog bijgevoegd het artikel gescand. Nu met meer tekst. En ter correctie, Wn 44 bestaat niet meer. De verslaggever is in de war met Wn. 45

[wattman]

Ik kom nog terug op de bunkerbouw. Ik ben nog teruggegaan naar die man die ik eerder heb gesproken m.b.t. de werktijden.

Gevraagd naar de werkuren was zijn antwoord: "Ik meen dat dat van 7 tot 5 was".
Werd er 's nachts doorgewerkt? "Ja, als we waren begonnen met het storten, dan je natuurlijk wel doorwerken en dan gingen we ook 's nachts door"
Hoe zat het dan met de verlichting en het luchtgevaar? "We hadden van die bouwlampen. Bij luchtalarm werd alles onmiddelijk uitgeschakeld. Dan stond je plotseling in het pikkedonker".
Nog gevraagd naar die 84 uur per week. "Ja, dat kan wel kloppen. Maar dat soort werkweken heb ik later na de oorlog ook bij de HBM [ = Hollandsche Beton Maatschappij] gemaakt."

Het is denk ik zeer de moeite om meer ooggetuigen van de bouwperiode op te sporen, en e.e.a. vast te leggen. Wellicht zijn er wat mensen hier om samen een project op te starten?

groet,
Hendrik

[PdK]

Ha Hendrik,

Leuke informatie! Eén ding was me alleen nog niet duidelijk. Werkte deze heer al voor een Nederlandse firma/aannemer, of werd hij als individu opgeroepen en tewerk gesteld?

[wattman]

Hij werkte voor een Nederlandse aannemer, en ging daar naartoe om dat hij - zoals hij vertelde - hoorde dat hij daar meer kon verdienen dan bij de baas waar hij eerst voor werkte.

[tim]

Even dit oude forum nieuw leven inblazen:

Is er intussen al meer bekend over bunkerbouw in Nederland?
Er zullen toch wel publicaties zijn die dit onderwerp behandelen.. van het NIOD ofzo?

Ik ben namelijk heel erg nieuwschierig hoe de O.T. te werk ging. Huurden zij plaatselijke aannemers in, of werden er O.T. arbeiders uit Duitsland ingezet?

Over dwangarbeid heb ik in scheveningen nooit iets concreets kunnen vinden. Wel de term "mitarbeiten an der verteidigung oder evakuieren"

Abteilung siedlung und bauten. (Landfront en flanken van de stad) maakte iedergeval "gewoon" gebruik van betaalde krachten.

Gr, Tim

[BunkerOwner]

Het was vaak een logische stap voor bouwondernemingen, geen dwang.

Eerst verkondigde men een bouwstop op alle werken.
Vervolgens werden de bouwmaatschappijen benaderd met de vraag: wil je nog door bouwen? Bouw voor ons!

Veel ondernemers hebben (vaak na overleg met de medewerkers) besloten om bunkers te gaan bouwen zodat iedereen tenminste werk bleef houden en er brood op de plank kon komen.

Ook ik heb voor een aantal bunkers de betreffende bouwperiode onderzocht en ben nog nergens tegengekomen dat 'dwangarbeiders' vanuit de kampen zijn ingezet bij de bunkerbouw in Nederland. Dat was natuurlijk wel anders bij de gigantische bouwcomplexen in de buurt van de diverse kampen in Duitsland en Polen (die soms juist enkel en alleen voor dat doel in een regio stonden).

Ik heb mensen gesproken die hebben gebouwd aan de bunkers in Stützpunkt Clingendael, stuk voor stuk Hagenaars.

[tim]

http://www.hkwalcheren.nl/index.php?id=100

Effe zoeken op organisation todt.
Twee heel interessante artikelen!

[BunkerOwner]

Heel interessant om te lezen! Thnx again.

[AvB]

He Tim, heb je Spitten voor de Moffen van Roel van Duijn al gelezen? Over zijn vader die versperringen moest bouwen bij Kijkduin dacht ik. Hier een interview met Van Duijn over het boek. http://www.human.nl/speel.RBX_HUMAN_818397.html

Onder dwang werken voor een salaris, dat was ook (en vooral aan het eind van de oorlog denk ik) een tussenvorm. Je kreeg betaald, je kreeg eten, maar werd wel afgesnauwd en als je niet kwam opdagen mocht je naar Duitsland.

[tim]

Nu herken ik de stem:
Roel sprak tijdens de opening van de atlantikwallroute

ik ga em bestellen